GOUWE OUWE nog eens uitgebracht : Geestverwanten


















Vogels van Wim Schuhmacher en Elly Strik. 


Geestverwanten? (11)


Eerder uitgebracht: Journaal 85, december 2018, 24e jaargang, nr. 4 


Door: Jan Verheugt

Op het oog hebben de beide werken weinig overeenkomstigs, of het moet natuurlijk de afbeelding van vogels zijn. Toch is er meer wat deze twee werken bindt: de thematiek van dood en leven.

Met zijn zwarte verendek, zwarte snavel en zwarte poten is de kraai een volledig zwarte vogel, zeker geen vriendelijk ogende vogel met zijn verbeten pas, krassende geluid en agressieve blik. Hij komt weinig sympathiek, zelfs boosaardig over. Hij heeft ook iets onheilspellends, iets mysterieus. 
Op dit beklemmende gevoel speelde Alfred Hitchkock handig in met zijn thriller The Birds (1963). De kraai wordt wel beschouwd als de boodschapper van de ‘andere’ wereld, als een voorbode, en hij wordt in verband gebracht met de dood, ademt zelfs de dood. 

Adem
In de Hijgende kraai (1992) stelt Elly Strik 'de adem' centraal. Heel bewust schildert zij de vogel en de aarde in dezelfde grijstint waardoor de toeschouwer niet wordt afgeleid door andere kleuren. Dat maakt het beeld rustig en krachtig. Zij legt de vogel vast op groot formaat papier (2 bij 3 meter). Door verder slechts een deel van de kraai af te beelden, komt hij daarmee ook nog eens groter over. Bijna als vanzelf volgt onze blik de vogel van links naar rechts en stopt bij de snavel, waar een wolk zichtbaar wordt: zijn adem. Hiermee is hij de aarde aan het voorverwarmen. Ook bij Elly Strik is de kraai metaforisch bedoeld. Zij schilderde in de jaren negentig verscheidene hijgende vogels, sommige stonden op een tak en ademden in de lucht, maar deze vogel, een kraai, moest op de grond staan. Elly Strik: "De kraai werd voor mij een portret, een portret van een zich voorbereidende dood, het uitademen. Het inademen activeert tegelijkertijd een begin. Het beeld ontvouwde zich voor mij en gaf verschillende openingen met schijnbare tegenstellingen, waarin de tegenstelling zichzelf oploste. Dood en leven werden één". Het tekenen resulteert voor haar in een – letterlijk en figuurlijk – ‘gevoelige’ omgang met haar onderwerp en met de papieren drager. Al tekenend tast ze beide voorzichtig af. 

Mysterie
Met zijn Stillevens met vogels (1933) plaatst Wim Schuhmacher zich in de traditie van schilderijen met stillevens. In de Gouden Eeuw vormt dat soort schilderijen een bijzonder gewaardeerd genre. Een speciale verschijningsvorm daarbinnen zijn stillevens met wild en gevogelte, vaak patrijzen en fazanten, die als jachttrofee triomfantelijk, ondersteboven hangend, werden afgebeeld en vooral rijkdom en luxe moesten uitstralen, een eerbetoon aan de jager of eigenaar. Daarmee contrasteert de uitbeelding van Stilleven met vogels van Wim Schuhmacher. We zien vijf dode vogels: een rode patrijs, een zanglijster, een vrouwelijke en een mannelijke huismus, en een mannelijke groenling. Geen opsmuk, geen decoratieve vertoning, vooral eenvoud overheerst. Met veel zorg zijn de vogels op een rotantafeltje uitgestald, bijna alsof een kind ze zo liefdevol heeft neergelegd om er nog even naar te kunnen kijken, uit een soort eerbied. Naast de vogels liggen twee eieren en een takje met zes blaadjes. Schuhmacher maakt in die tijd veel van dit soort afbeeldingen met dode dieren en schedels met een duidelijke toespeling op de broosheid van het leven én op de dood. De eieren en het takje zouden verwijzen naar het leven. Zo roept hij met zijn schilderij een mysterieuze sfeer op van dood en leven. De gebruikte kleuren, zachte pasteltinten, van het tafelkleed en het stuk papier, tegen een geheel grijze achtergrond, benadrukken die atmosfeer nog eens. Werk van Schuhmacher, uit de jaren dertig, wordt dan ook wel – misschien een beetje geforceerd – tot het magisch realisme gerekend. 
Zo beelden beide kunstenaars het verwante thema 'dood en leven' uit, ieder op een geheel eigen manier. 

Over Elly Strik (1961)
Elly Strik wordt in Den Haag geboren en op jeugdige leeftijd verhuist ze met haar ouders naar Eindhoven. Door de museumlessen komt ze als jong meisje in het Van Abbemuseum. Die lessen maken een diepe indruk op haar. Ze herinnert zich nog dat ze in één van de zalen naar aanleiding van een heel donker kunstwerk zelf een schilderij moest maken. Het was een landschap in de schemer met daarin een zaaiende persoon (De zaaier van Permeke). Zo kijkt ze op die les terug: “Ik weet nog goed dat ik de suggestieve manier van weergeven probeerde over te nemen en dat ik wegdroomde in de donkerte van het schilderij”. Als ze twaalf is, weet ze zeker dat ze van tekenen haar beroep wil maken: ze wil ‘tonen hoe bomen groeien’. Die roeping volgt ze nog steeds. Haar benadering is niet veel veranderd. In haar werk heeft het tekenen nog steeds de overhand. Haar onderwerpen blijven dichtbij: vrouwenfiguren, gezichten, ogen etc. Beelden die soms afstoten en dan weer toenadering zoeken, beelden die beroeren. In 2006/2007 richt Elly Strik in ons museum een zaal in (Plug # 17). Verder exposeert ze in onder meer De Pont in Tilburg, het M HKA (Museum voor Hedendaagse Kunst in Antwerpen) en in het Reina Sofia Museum in Madrid. Elly Strik woont inmiddels al ruim twintig jaar in Brussel, waar ze bij toeval terecht is gekomen.
Over Wim Schuhmacher (1894-1986)
Zonder speciale academieopleiding, maar volledig autodidact, wijdt de Amsterdamse Wim Schuhmacher zich vanaf 1913 aan de vrije schilderkunst. Daarvoor is hij werkzaam als huis- en decoratieschilder. Hij vormt zich als kunstenaar door avondlessen te volgen en door goed te kijken naar werk van George Hendrik Breitner, Vincent van Gogh en Jan Toorop. In zijn begintijd neemt hij in zijn werk elementen over van het luminisme, kubisme en expressionisme waarbij hij experimenteert met kleur, lijn en vlak. Allerlei landschappen vormen in die tijd zijn geliefde onderwerpen. Halverwege de jaren twintig ontwikkelt hij zijn geheel eigen, realistische stijl die vooral opvalt door het zeer minutieus weergeven van zijn onderwerp, met veel oog voor detail en door het gebruik van grijstinten. Dat levert hem de bijnaam ‘de Meester van het Grijs’ op. Steeds meer verwerkt hij ook symbolische elementen in zijn werk. Gaandeweg slaagt hij er steeds beter in om zijn werk te verkopen. Dit maakt het voor hem mogelijk talrijke reizen naar vooral Zuid-Europa te maken. Een van de kopers van zijn werk is Henri van Abbe. Hij neemt verscheidene werken van Wim Schuhmacher in zijn verzameling op, waaronder Stilleven met vogels, dat in 1936 overgaat in de collectie van het Van Abbemuseum.


Voor meer informatie over Elly Strik: www.ellystrik.com ; de Hijgende kraai is momenteel in het museum te zien in de tentoonstelling: The Making of Modern Art.
Voor meer informatie over Wim Schuhmacher:  Jan van Geest, Wim Schuhmacher, de Meester van het Grijs (Arnhem 1991). 

Reacties

Populaire posts van deze blog