COLUMN je mening telt: Smaak

Agnes van Dijk hield in een Kunstsalon een lezing over mode. Als er iets is wat door smaak bepaald wordt, is het mode. Piet van Bragt schreef er een column over.  

_____________________________________________________


Smaak, een blik op sociale identiteit?

“Intellectuele correctheid en de variant daarop, esthetische correctheid, zijn verre neven van politieke correctheid”. Stephen Bayley

Door: Piet van Bragt

Beeldende kunst verandert steeds. Stijlen en inhoudelijke thema's wisselen. De smaak van het publiek loopt daar niet altijd parallel mee. Historisch gezien blijkt dat de smaak van het grote publiek de ontwikkelingen in de kunst op een afstand volgt. Wat vandaag verafschuwd wordt is morgen uiterst gewild. Er zijn van dit proces ontelbare voorbeelden te noemen. Denk aan de waardering van Van Gogh. Denk aan Picasso, die in de jaren direct na de Tweede Wereldoorlog in de Nederlanden beschimpt werd en beschouwd werd als het grootste dieptepunt dat kunst zou kunnen bereiken.

Goede smaak
Het domein van de smaak is grotendeels een zaak van de kunsten. Een voorbeeld van goed onderzoek van een facet van dit domein kan men terugvinden in de catalogus van de tentoonstelling Smaak, mensen, media, trends. Deze tentoonstelling werd in 1999 door het Bonnefantenmuseum gepresenteerd. De catalogus die bij de tentoonstelling werd uitgebracht bevat een inleidend essay van Rudi Laermans: 'Het mysterie van de goede smaak'.  Zijn onderzoek gaat uit van de premisse dat smaak in sociologisch perspectief moet worden bestudeerd. Over smaak valt niet te twisten is een gezegde dat aangeeft dat smaak per definitie gekoppeld wordt aan de individuele persoon. Smaak wordt beleefd als een geheel van voorkeuren en afkeuring die de individuele identiteit mede vorm geeft. Als iemand zegt iets mooi te vinden, betekent het dat die persoon daar van houdt, omdat men is die men is.

Smaak en sociale verschillen 

Smaak en moraliteit gaan hand in hand. Iemand die verweten wordt een slechte smaak te hebben wordt veroordeeld tot iemand die niet past binnen de sociale structuur waarvan men deel uitmaakt. Smaakdiscussies spelen zich dus altijd af op het snijvlak van individuele en sociale identiteit. De relatie tussen smaak en sociale klasse blijkt dominant te zijn. Want smaak is klasse, en wie de beste smaak heeft verkeert in de hoogste klasse. Het is een systeem van waarneming en waardering en bevordert een levensstijl die voor de sociale klasse kenmerkend is. Hoe iemand  zich manifesteert door bijvoorbeeld eetgewoonten, woninginrichting en beoordeling van de medemens wordt in de levensstijl uitgedrukt. Maar persoonlijke smaak is altijd een beperkte variatie op de gedeelde levensstijl van een groep. De eigen smaak wordt door de eigen individualiteit gedefinieerd, maar wordt wel getekend door het sociale milieu. Men blijft echter de persoon die men is.

Smaakverschillen en sociale klasse

Alle objecten die aan de het smaakcriterium moeten beantwoorden worden los van hun functie bekeken. Immaniel Kant spreekt in dit verband over Interesselose Wohlgefallen, waarmee hij bedoelt dat wie van kunst wil genieten geen interesse toont in de functie van het object. Want, zegt Kant, kunst dient tot niets en de ware estheet waardeert en cultiveert de nutteloosheid. Zo wordt alles geësthetiseerd. Niet alleen de waardeoordelen, maar ook uiterlijkheden zoals hoe men zich moet gedragen. Smaak bepaalt op die wijze uiteindelijk de sociale klasse. En de klasse bepaalt de smaakverschillen. De intellectueel bijvoorbeeld, zal zich profileren door aristocratisch, ascetisch gedrag en culturele superioriteit. De kapitaalkrachtige burger daarentegen zal zich een luxe habitus aanwerven. En de kleinburgerlijke middenklasse zal zich laten kenmerken door een puriteinse habitus. Het uitgangspunt is hier dat men zorgzaam en zuinig moet omgaan met dat wat men heeft.

Smaak en identiteit, twee entiteiten die in een persoon elkaar ontmoeten en omarmen. Smaak geeft de identiteit kleur. Zodra deze kleur door maatschappelijke en politieke oorzaken en een ander waardepatroon verandert zal ook de identiteit zich aanpassen met natuurlijk repercussies voor de cultuurbeleving.