ACHTERGRONDEN: topwerken verkend

Jef Diederen - Landschap (1957)

Door: Jan Verheugt

De Amsterdamse Limburger

De mijnwerkerszoon Jef Diederen ( Heerlen 1920 - Amsterdam 2009) volgde eerst in Maastricht de Middelbare Kunstnijverheidsschool. Daarna vertrok hij naar de hoofdstad om daar les te volgen aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten. Vanwege het aantrekkelijke kunstklimaat in Amsterdam is hij daar blijven hangen. Maar Diederen vergat het landschap uit zijn geboortestreek niet. In zijn beginjaren als kunstenaar nam hij die omgeving tot onderwerp voor zijn gouaches en tekeningen en schilderde die op realistische wijze. Halverwege de jaren vijftig veranderde zijn schilderstijl en ging hij meer abstract schilderen. Maar het landschap bleef hem in die tijd wel inspireren. Later waren er ook andere, meer maatschappelijke thema’s die hem aanzetten tot schilderen.   

Landschap in de mijnstreek

Een mooi voorbeeld van zijn schilderwijze medio jaren vijftig is het schilderij Landschap (1957). Op dit olieverfschilderij beeldde Diederen de mijnstreek uit in de buurt van zijn geboorteplaats Heerlen. Uitleg over dit werk is niet voorhanden. Maar mogen we aannemen dat hij in het groene, Limburgse heuvelland een paar schoorstenen van de mijnindustrie heeft willen afbeelden die vieze, dikke rookwolken de blauwe lucht inspuwen? En op de voorgrond een hekje met daarachter enkele landbouwperceeltjes? Dat alles bij een lage, ondergaande zon? Deze interpretatie komt wellicht wat geforceerd over want een concrete duiding lijkt niet van belang. In 1961 had Diederen samen met Jaap Wagemaker, Theo Wolvencamp en Jan Stekelenburg een expositie in het Van Abbemuseum. In de catalogus sprak de kunstenaar over zijn manier van schilderen: “Hoe het werk zal zijn, is tevoren niet te zeggen, maar het ontwikkelt zich niet toevallig. In het begin kan een landschap gezien worden als een verhouding van land tot lucht, van groen tot wit. Maar als je bezig bent kan een blauw optreden dat een overheersende plaats gaat innemen. Het schilderij ontwikkelt zich uit een voortdurende wisselwerking van doen en beoordelen, het een komt uit het ander voort.” Kortom, het landschap is eerder een aanleiding of vertrekpunt dan een beoogd eindresultaat.  

Kleuren

Diederen legde in zijn schilderij vooral veel nadruk op het kleurgebruik en minder op de voorstelling. “Diederen geeft de geziene werkelijkheid niet weer, maar vangt de essentie op die hij uitdrukt in vorm en kleur”, zei de kunsthistoricus Erik Slagter op treffende wijze over zijn werk. Diederen gebruikte geen harde kleuren en vormen. Het werk van hem wordt dan ook geschaard onder het lyrisch-abstracte expressionisme, waarbij hij zei voort te gaan op grote Franse meesters als Cézanne.