COLUMN je mening telt: Levende systemen

Foto portret van Hito Steyerl

Levende systemen

Door: Piet van Bragt

“Fantasie is belangrijker dan kennis” (Albert Einstein)

Is het gewenst om nu op een moment van viraal gevaar na te denken over kunstmatige intelligentie en zelfs na te denken over de huidige ontwikkelingen van ‘levende systemen’, namelijk combinaties van biologische en technologische elementen? Is het nu van belang te weten dat ook levende systemen, met de nadruk op 'systemen', zelfs  onze vertrouwde kunstzinnige wereld binnensluipen? En daarbij stil te staan bij wat de gevolgen hiervan zijn voor de mens en voor de kunst? Zal kunstmatige intelligentie onze creativiteit verhogen?

Ontwikkeling van kunstmatige intelligentie
Momenteel wordt de biologie, in dit geval de mens, geconfronteerd met invloeden die onze hersenfuncties in een andere dimensie plaatsen. We noemen dat ‘het moment van de singulariteit’, namelijk het ogenblik waarop ons lichaam kwalitatief opgewaardeerd wordt door de kunstmatige intelligentie en de mensheid misschien de grenzen van zijn huidige biologische mogelijkheden zal overschrijden. Door het versnelde tempo van de technologie komt deze paradigmaverschuiving nabij. Kortom, en dat is in dit verband de vraag, zal kunst in de toekomst, parallel aan die actualiteit, ook haar grenzen verder uitbreiden en krijgen wij al berichten uit dat voorland?

In dit kader is het Human Brain Project een van de verrassende projecten die nu al realiteit is.  De Europese Unie subsidieert dit project met een miljard euro. Hierin wordt onderzocht in hoeverre het mogelijk is het menselijk brein in silicium na te bouwen. De Amerikaan Ray Kurzweil die voor Google projecten leidt om computerintelligentie te vergroten, zegt dat als het in de nabije toekomst mogelijk is om computerkracht te koppelen aan het menselijk brein, dat dan alles in een versnelde ontwikkeling komt. Het moet echter een bizar idee zijn dat mensen eens hun hersenen direct op het ‘net’ aansluiten. Wat er dan gebeurt is ongewis en wij kunnen daarover met onze huidige ethische normen nog geen oordeel vellen.

De Zweedse filosoof en hoogleraar te Oxford,  Nick Bostrom, die bij dit onderzoek betrokken is, beschouwt de mens als diegene die in staat is zich tot op dat niveau te ontwikkelen. Hij zegt dat de belangrijkste oorzaak van de dominante positie van de mens op aarde is dat onze hersenen een iets uitgebreidere set eigenschappen hebben in vergelijking met andere dieren. Onze grotere intelligentie laat ons onze cultuur efficiënter doorgeven, met als gevolg een sterkere vermeerdering van kennis en technologie van de ene op de andere generatie.  Zal deze ontwikkeling gevolgen hebben voor de menselijke creativiteit en wat zullen de gevolgen voor de kunst zijn?

Creativiteit als unieke eigenschap

Creativiteit is een menselijke eigenschap. Tot nu toe? De vraag is echter hoe de technologie zich in de toekomst ontwikkelt, of anders gezegd, in hoeverre de technische mogelijkheden zich in de toekomst zullen uitbreiden waardoor de technologie in staat is zelfstandig oplossingen en mogelijkheden te creëren. De hiervoor geschetste paradigmaverschuiving van de singulariteit schept een nieuwe toekomstige werkelijkheid. Een van de eigenschappen van creativiteit is dat iets onverwacht kan ontstaan. Soms vallen nieuwe mogelijkheden uit de lucht. De Amerikaanse hoogleraar cognitieve wetenschappen Douglas Hofstadter introduceerde de term ‘susproces’. Hij bedoelt hiermee dat men een sprong kan maken vanuit een systeem, met andere woorden, dat men in de wetenschap, filosofie of de kunst regels van een gevestigd systeem bewust gaat overtreden. Maar als ook in de toekomst machines hun autonome karakter blijven behouden, zullen zij waarschijnlijk nooit kunnen denken zoals wij doen. Voor non-deterministische machines is het namelijk niet mogelijk creatief te denken. Zij missen het elementaire beginsel om fouten te kunnen maken. Ze zijn niet in staat de logica van het ene op het andere moment terzijde te schuiven en echt cognitief te leren. Wij, mensen kunnen nog steeds afwijken van de ‘gebaande denkpaden’. Het denken van mensen is niet zo logisch als wij denken. En zoals Maria Popova, oprichtster van Brain Pickings, zegt in haar essay over de Umwelt van het onbeantwoordbare, "welke kwestie werkelijk de moeite waard is om over na te denken: niet de kwestie van de kunstmatige intelligentie, maar die van de kunstmatige verbeeldingskracht."