 |
| Alexander Rodchenko |
De
Arbeidersclub: educatie, geletterdheid en elektrificatie.
door Piet van Bragt
 |
| Bourgeois interieur 1920 |
Stelt u zich het interieur
voor van een modale Russische woning uit de periode rond 1915. De overdadige
inrichting zal het zicht op de bewoners ontnemen, hoewel zij in hun
verzameldrang verantwoordelijk zijn voor dit pronkinterieur. Als u dat
vergelijkt met de reconstructie van de Arbeiders Club van Alexander Rodchenko,
dan moet de totale ommekeer in de Russische maatschappij na de Oktober
Revolutie van 1917 voor ieder als een aardverschuiving zijn overgekomen. Het
dagelijks leven in al zijn diverse vormen zal nooit meer hetzelfde worden.
De kunst van het grote Tsarenrijk moet in één klap in proletarische kunst veranderen. Vanaf nu zijn kunstenaars niet meer actief in het decoreren van de burgerlijke en keizerlijke macht. Kunstenaars zullen in het vervolg als esthetische spreekbuizen van de revolutie optreden, met hun blik gericht op de toekomst. Het verleden is voorbij en doet niet meer terzake. De middenstand heeft de Revolutie niet overleeft. De Staat neemt haar rol als opdrachtgever over. Zij werpt zich op als beschermheer der schone kunsten die in dienst zullen staan van de collectiviteit. Ook in Nederland worden deze ideeën geformuleerd. In Manifest I uit De Stijl (1918) is te lezen: ‘Er is een oud en een nieuw tijdsbewustzijn. Het oude richt zich op het individueele. Het nieuwe richt zich op het universeele. De strijd van het individueele tegen het universeele openbaart zich, zowel, in den wereldkamp als in de kunst van onze tijd.’
 |
| De arbeidersclub, 1925, reconstructie 2007 Foto Peter Cox |
Lenin stelt Anatoli Lunacharski aan als commissaris van onderwijs. Hij is een idealist en door zijn sterke geloof in de centrale rol van de kunst op het sociale vlak is hij de pleitbezorger van de avant garde. De taak die aan de kunst gesteld werd heette agitprop: agitatie en propaganda. Kunst is bij uitstek in staat de scherpte en de doelmatigheid van de propaganda en de agitatie in aantrekkelijke vormen te vertalen. Kunstenaars krijgen de leiding over Russische academies waar op dat moment de revolutionaire ideeën werden uitgebroed. In 1920 wordt de Vkhutemas School opgericht: het Opleiding Centrum der Hogere Staatskunst. Een der docenten is Alexander Rodchenko. Samen met Varvara Stepanova publiceert hij een Produktie-manifest waarin hij de traditie verwerpt en probeert een verbinding te leggen tussen technologie en communistische ideologie. De rationele organisatie van materialen willen zij gelijk stellen aan de ratio van het communisme. In de Vkhutemas school worden methoden ontwikkelt om industriële producten vorm te geven. Essentieel in dat proces is de faktura: de spraak van het materiaal. Maar later zal blijken dat deze idealen niet levensvatbaar zijn. Men is niet in staat een verbinding te leggen tussen hun utopische ideeën en de harde eigentijdse werkelijkheid. De problemen die voortkomen uit de enorme achterstand van het Russische productieapparaat en het tekort aan materialen zorgt er voor dat er nooit van een geregelde industriële productie sprake kan zijn. Als later Stalin kiest voor een andere ideologische lijn heeft de avant garde zijn centrale rol in het culturele proces verloren.
 |
| Arbeidersclub 1925 foto Peter Cox |
In 1925 krijgt Rodchenko de gelegenheid zijn ideeën over vormgeving als motor voor sociale ontwikkeling te tonen. In Parijs, op de Exposition des Arts Décoratifs Moderne et Industriels, exposeert hij zijn Arbeidersclub. De club is bedoelt om aan de arbeider ontspanning te geven na zijn werk. En dat op een verantwoorde manier. Hij doet dat door te lezen, te schaken en met anderen te praten. De vormgeving van de ruimte en de meubels is zo praktisch en economisch mogelijk. De idealen van Lenin moeten tot uitdrukking komen: educatie, geletterdheid en elektrificatie. Want zonder elektriciteit is er niet voldoende licht en kan er van educatie geen sprake zijn.
De
reconstructie van de Arbeiders Club maakt duidelijk hoe ideologie in het
dagelijks leven kan binnen dringen. Maar tevens wordt ook het faillissement van
het samengaan van deze ideologie en sociaal gedrag zichtbaar.
Reacties
Een reactie posten