De Rus
El Lissitzky was een van de voorvechters van de Russische avant-garde in het
begin van de twintigste eeuw. Lissitzky kan men een totaalkunstenaar noemen.
Hij bewoog zich op allerlei terreinen en gaf zijn ideeën op velerlei wijze
vorm. Voor veel kunstenaars was hij de bemiddelaar tussen elkaar
beconcurrerende tendensen en kunstopvattingen. Hij was de permanente zoeker
naar de allesomvattende synthese die zou bijdragen aan het tot stand komen van
een betere wereld. Kortom, hij was een utopisch kunstenaar die zich volledig in
dienst stelde van het streven naar een realiteit. Maar een realiteit die
waarschijnlijk nooit tot stand kon komen.
In het jaar 1925 verschijnt een artikel van zijn
hand in het Gutenberger Festschrift. Het is getiteld: Typographische Tatsachen. In nauwelijks anderhalve pagina geeft hij
in een aantal statements zijn ideeën prijs over typografie. Vooral het begin is
prachtig:
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZUm
ihreGedankenschriftlichmitzuteilenbrauchenSienurbestimmteKombinationenausdiesenZeichenzubildenundsieununterbrochenaneinanderzuketten.
Aber, - NEIN.
Hierna ontwikkelt hij puntsgewijs als een
constructeur een strak logisch geordend betoog over het wezen van de
typografie. Allereerst vergelijkt hij de spraak met de typografie en hij
verklaart dat spreken meer is dan een akoestische golfbeweging, net zoals
typografie meer is dan een optische golfbeweging. Het passieve ongearticuleerde
letterbeeld moet in een actief gearticuleerd beeld veranderen. De geest van de
levendige spraak moet worden opgeschreven. Omdat de dag slechts 24 uur heeft,
is de tijd om gedachten uit te spreken te krap en kan de typografie daaraan
scherper vorm geven. Door gedachten typografisch vorm te geven, winnen we de
benodigde tijd. Lezers willen heldere beelden voor ogen krijgen, die slechts
uit eenduidige elementen moeten zijn samengesteld: de horizontale richting, de
verticale, de diagonale en het cirkelvormige. Dat zijn de elementaire
basisrichtingen in het vlak. De horizontale en de verticale richting geven rust.
Diagonale lijnen en boogsegmenten zijn
dynamisch. De hoogdruk als typografische techniek behoort tot het verleden. De
toekomst is aan diepdruk en alle fotomechanische technieken. De typografie
geeft structuur aan het beeld op de pagina. Reclame en moderne dichtkunst zijn
de gebieden waarin de nieuwe typografie ontstaat. De lezer eist van de
schrijver dat hij zijn teksten goed vormgeeft, want gedachten komen binnen door
de ogen, niet door de oren. Hij eindigt met:
“Daarom moet de typografische vorm door uw optiek dàt doen wat de stem en het gebaar van de spreker doet om zijn gedachten
kenbaar te maken.
 |
| Teyashim 1922 |
Historische
ontwikkeling
1923:
wat is goede typografie?
Waarschijnlijk maakte Lissitzky in 1923 zijn laatste schilderij. Zijn beeldtaal had in de loop der jaren zijn complexiteit verloren en de beeldende vormen wonnen nu in helderheid en eenvoud wat ook zijn typografische werk ten goede kwam. Zijn onderliggende basisfilosofie was dat het typografische beeld voor de lezer moet betekenen wat stem en gebaar voor de luisteraar is. In Merz 4 in het jaar 1923 vat hij samen wat goede typografie inhoudt. Je maakt hier kennis met zijn eerste ideeën over goede typografie. Twee stellingen vallen op. Het boek moet cinematografische kwaliteiten bezitten, omdat de pagina’s een doorlopende reeks kunnen vormen. Later komt hij daar indirect op terug door een toekomstvisie te etaleren waarin hij vermoedt dat het medium film tot belangrijkste communicatiemedium zal uitgroeien. Zijn tweede stelling is dat de schrijver van de toekomst inktpot en ganzenveer moet afzweren, omdat andere, nieuwe technieken voorhanden zijn.
In de loop der jaren ontwerpt Lissitzy talrijke
uitgaven. Boeken, affiches, ontwerpen voor tentoonstellingen rijgen zich
aaneen. Een opvallende serie ontwerpen maakte hij voor de firma Pelikan. In 1923 werd hij ernstig ziek: tuberculose.
Voor behandeling ging hij naar Zwitserland. In de periode dat hij herstellende
was, werkte hij voor de firma Pelikan. Pelikan was gevestigd in Hannover en
produceerde kantoorbenodigdheden. Voor de niet commerciële Lissitzky moet dat
een onthutsende ervaring geweest zijn. Waarschijnlijk werd hij door Kurt
Schwitters die in Hannover woonde, bij de firma geïntroduceerd. Hij gebruikte
in zijn ontwerpen nieuwe typografische technieken en paste ruimtelijke
Proun-ideeën toe. Dynamische effecten verkreeg hij door de diagonale plaatsing
van de hoofdletter P van Pelikan in een samenspel van optische effecten. Ook
maakte hij opnieuw gebruik van elementen uit zijn fotomontage De Constructeur uit 1924, waarvan hij de
hand met Pelikan tekeninkt en passer in een advertentie gebruikt.
In 1928 krijgt hij de opdracht om het Sovjet
paviljoen op de internationale perstentoonstelling in Keulen vorm te geven, de Press-tentoonstelling. Op muren en
diagonale banden bracht hij grote foto’s aan en gebruikte nadrukkelijk letters
in alle mogelijke groottes. Het Sovjet paviljoen werd getransformeerd tot een
gigantisch geïllustreerd boek.
Lissitzky is zijn leven lang een voorstander en
propagandist van het Sovjet-communisme geweest. Consequent bleef hij meewerken
aan een systeem dat hij als ideaal had gezien. Misschien is hij de laatste
jaren zich bewust geworden van het dilemma dat zijn creativiteit geen
aansluiting meer vond in de collectieve creativiteit van de samenleving. Zijn
vormgeving kan men blijven zien als de materialisering van zijn principes.
Interessant is de volgende film die men op YouTube kan bekijken:
Reacties
Een reactie posten