Het is goed om in deze roerige tijden even  terug te kunnen kijken naar een expositie in de bibliotheek van het Van Abbemuseum, waar het werk van een kunstenares ons even de verdrietige kant van Rusland misschien doet vergeten.

Anna Staritsky,

kunstenares tussen woord en beeld

door Piet van Bragt

De naam Anna Staritsky geeft een voorproefje van het te verwachten beeld. Bij haar Russisch klinkende naam doemen beelden op van rationele abstracties, van geometrie, van ontkenning van het werkelijke visuele beeld. Malevitsj, Tatlin en Lissitzky  roepen bij velen geen herinneringen op aan elegante beelden. Hun hoekigheid en rationaliteit in het beeldvlak staat ons eerder voor de geest. Zoals Herbert Read, de Engelse kunstfilosoof, het opmerkte, hoe verder je naar het noorden reist, hoe groter de drang tot abstractie wordt, het wordt een reis naar een formele abstractie met een door spiritualiteit gekleurde laag.

Anna Staritsky laat een ander beeld zien van Rusland. Haar werk straalt een elegantie uit die men eerder in het Franse land zou vermoeden. Deze paradox geeft haar werk extra energie. Misschien is het van belang te weten dat Anna Staritsky Russisch van geboorte is , maar in Brussel studeerde en huwde met de schilder Bill Orix, een pseudoniem van de Belgische schilder Guillaume Hoorickx.

De kracht van Anna Staritsky zit in haar werken op papier. Haar voorliefde voor het boek, voor de poëzie, creëerde een brug tussen de visuele wereld van de kunstenaar  en de literatuur.  Daarbij wist ze  een onafhankelijke houding te bewaren te opzichte van het geschreven woord.  Ze was koppig en genoeg overtuigd van haar artistieke mogelijkheden om haar eigen kunst verder te ontwikkelen.  De invloed van anderen, waaronder haar eigen echtgenoot, wees ze nadrukkelijk van de hand.

Anna Staritsky werd in 1908 geboren in Poltava, in Oekraïne.  Ze komt uit een intellectueel milieu. Haar vader was magistraat in Poldava en haar moeder stamt uit een geslacht dat architecten en kunstenaars voorbracht. Na de dood van haar moeder in 1921 woont ze een tijd bij haar oom in Moskou, Vladimir Vernadsky, een van de grondleggers van de geochemie. Reeds als dertienjarige krijgt ze haar eerste lessen in kunst van de dochter van Lev Tolstoj. Als ze veertien is wordt ze naar Frankrijk gezonden om te genezen van een longziekte.  Uiteindelijk rondt ze haar studie af in Brussel.  Haar jeugd wordt getekend door de verschillende landen waarin ze opgroeit: Oekraïne, Rusland, Bulgarije, Frankrijk en België, waarom waarschijnlijk haar artistieke visie zich losmaakte van haar Oost-Europese identiteit.

pagina uit Albert Dasnoy Le sire de l Énclu, 1968

De tijd waarin zij opgroeit en haar ontmoeting met het vrije westen moet haar visie op mens en maatschappij vorm hebben gegeven. Dit was de tijd waarin overtuigde revolutionairen zoals Ortega y Gasset het verraad der intellectuelen aanklaagde en hun  bedenkelijke vrijage met de ondemocratische politiek van het communisme veroordeelde. Frankrijk gaf schrijvers toen het voordeel van de twijfel als zij hun voorkeur uitspraken voor het communistisch systeem van Stalin.  Zoals André Gide vanwege zijn  bewondering voor datgene wat  Stalin voor de eenvoudige Rus had gerealiseerd. Een mening die hij later trouwens sterk betreurde. En een persoon als de Nederlandse schrijver Du Perron die onder invloed van André Malraux individualisme als een in de toekomst te verdwijnen mogelijkheid zag en dat in tegenstelling tot Malraux betreurde[1]. Collectiviteit zou het eindstation van de mensheid zijn, individualisme een gepasseerd station. De tijd heeft echter geleerd dat zijn vrees onterecht was.  Individualisme als culturele verworvenheid is de motor geworden bij het verwerven van een eigen persoonlijke  verantwoordelijkheid en mentaliteit.   Anna Staritsky moet deze gedachten tijdens haar jonge jaren in zich opgenomen hebben en uiteindelijk zelf haar conclusies hebben getrokken.

Poëme de Pierre Restany

"Een hese stem, een minachtende glimlach.  Een directe blik. Een opzettelijke kracht, verborgen in een magere verschijning".  Met deze woorden opende  Georges Meurant zijn essay over Anna Staritsky[2].  Meurant was een groot verzamelaar was van haar werk en hij schonkie veel werk aan de LS collectie[3]. Hij ontmoette Anna toen hij nog een kind was. Een vroeg werk van haar domineerde de werkkamer van zijn vader, een werk waarvan hij zei dat het de Belgische geest van de réalité  fantastique van de vooroorlogse jaren in België in zich droeg.

Elegantie tekent het werk van Anna Staritsky. Elegantie die het literaire werk dat zij ondersteunt een extra energie meegeeft.  De Franse geest van het tachisme[4], het gebaar, de beweging , de emotionele kracht,  domineert al haar werken. Anna Staritsky laat zien dat kunst niet gedetermineerd  is door afkomst en nationale identiteit, maar zich tot een persoonlijk individuele stijl kan ontwikkelen.

Een verfrissende en inspirerende expositie die vooral een aubade is aan de inspirerende band tussen kunstenaar en schrijver. En waar kon dat beter getoond worden dan in de bibliotheek van het van Abbemuseum?

 

 

 

---

[1] Carel Peeters, De cultuur van de paradox, 2015, pag. pag. 60 e.v

[2] Catalogus Anna Staritsky, works on paper, 2016 Van Abbemuseum, pag. 9

[3] LS Collectie Van Abbemuseum, geschonken door Albert Lemmens en Serge Stommels

[4] Tachisme ,de naam is afgeleid van het Franse tâche, (vlek, smet). Spontane of automatische, in vlekken uitgevoerde schilderkunst. Voorstellingen worden niet bewust opgebouwd maar ontstaan door het spelen met verf.