COLUMN je mening telt: kolonialisme
Leo Steinhauzer (oud-redacteur van het Journaal) brengt een niet eerder
gepubliceerde column over de Egyptische kunstenares Anna Boghiguian onder de aandacht.
Een column die gezien de demonstraties voor Black Lives Matter
nog steeds actueel is, verdient een plek te krijgen op deze blog.
Aanleiding om te reageren? Doen!
_______________________________________________________________________
K o l o n i a l i s m e e n e e n o u d e k r o n i e k
Door: Leo Steinhauzer
Becoming Dutch
Becoming Dutch 2
De dood van George Floyd door het politieoptreden in de Verenigde Staten heeft wereldwijd tot heftige protesten geleid. Ondanks de corona-maatregelen kwamen massa’s mensen op de been, wat op zichzelf weer tot grote commotie leidde. Maar in korte tijd was de publieke opinie gewonnen. Er is een kentering gaande. Racisme en slavernij staan volop ter discussie. De rol die het blanke westen daarin heeft gespeeld is nu bespreekbaar.
In het kader van de tentoonstelling
‘Becoming Dutch’ namen Annette Krauss en Petra Bauer
in 2008 het initiatief om Zwarte Piet ter discussie te stellen. Het begin van
de zogenaamde Zwartepietendiscussie. Twaalf jaar duurt dit nu al. Langzamerhand
lijkt het pleit beslecht en het ziet er naar uit dat het einde van Zwarte Piet
nagenoeg een feit is. Ik heb van meet af aan moeite gehad met deze actie. Niet
zozeer uit nostalgische gevoelens, die natuurlijk bij mij ook wel een rol
hebben gespeeld, maar omdat ik vond dat de verkeerde discussie werd gevoerd.
Die moest gaan over discriminatie en ongelijke kansen. Er wás sprake van onvervalst
racisme en een groot gebrek aan historisch bewustzijn. Het Nederlandse
koloniale verleden inclusief uitbuiting en slavernij leek ons, burgers van deze
tijd, niet aan te gaan. Zwarte Piet had echter een symbool van dat gesprek
kunnen worden. Zwarte Piet, gepromoveerd van knecht tot vrijheidsstrijder is
een mooie vergelijking met de traditie van de geuzen. Volgens mij een goed
argument. Het sluit aan bij één van de Sinterklaaslegendes waarin Sint
Nicolaas, de bisschop van Myra, een slaaf vrijkoopt. Uit genegenheid blijft
deze bij hem in dienst. Dus deze ‘knecht’ is geen slaaf. Helaas heb ik dit
argument nooit gehoord. Ik zal het eens navragen bij het Meertensinstituut, dat
de Sinterklaastraditie heeft gedocumenteerd.
In 2014 was Charles Esche
curator van de Biënnale van Sao Paolo in Brazilië. Ik ben daar toen geweest en
heb er verslag van gedaan in het
Vriendenjournaal. Ik heb de gelegenheid aangegrepen meer van Brazilië te zien.
Omdat zelfstandig reizen in Brazilië niet goed te doen is hadden we een aantal
arrangementen geboekt. Zo kwamen wij in Ouro Preto, een oud koloniaal stadje
met een verlaten goudmijn. We hadden een gids en af en toe de beschikking over
een auto met chauffeur. In het stadje was de koloniale geschiedenis duidelijk
zichtbaar. O.a. in de rijk met bladgoud versierde kerken en ook aandacht voor
de zwarte kant ervan in een slavernijmuseum. We hadden een heel aardige gids
die vertelde over de rol van de slavernij in zijn familiegeschiedenis. We
konden het goed met elkaar vinden. Tijdens een uitstapje realiseerde ik me op
zeker moment de situatie:
Daar zaten wij, mijn
vrouw ik, rijke westerlingen uit Nederland, in een auto met chauffeur, een
zwarte chauffeur, afstammeling van slaven. Naast hem een zwarte gids uit een
familie van slaven.
Dat wij naar Nederlandse
maatstaven niet werkelijk rijk zijn doet helemaal niet ter zake. Dat onze
intenties goed zijn ook niet. Toch leek de situatie pijnlijk op de oude
verhoudingen. Een plaatsvervangende schaamte voor de rol van Nederland en
Europa in de koloniale geschiedenis maakte zich van mij meester. Ik heb dit
later aan onze gids verteld. Zijn reactie was nuchter: ‘Wij zijn blij dat we
werk hebben’.
Ik moest
denken aan een kroniek die ik 2016 schreef, maar die nooit is geplaatst, omdat
deze te kort door de bocht zou zijn. Dewijl[1]
Piet van Bragt mij om een bijdrage voor de corona-blog had gevraagd legde ik
deze kroniek opnieuw aan hem voor, omdat deze nu zo actueel is. In de kritiek
destijds was ook besloten dat de verwijzing naar de filosofen Hume en Kant niet
was onderbouwd. Terecht, maar jammer, want toen – vier jaar geleden – wist ik
precies waar ik mijn informatie vandaan had. Nu kan ik het niet meer vinden
helaas. Ik ga daarom mijn opvatting filosofisch opnieuw en beter onderbouwen,
Dat kost een beetje tijd, maar zal binnenkort aan deze blog worden toegevoegd.
Intussen hieronder de Kroniek uit mei 2016.
Juni 2020, Leo Steinhauzer
Juni 2020, Leo Steinhauzer
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Verliefd
Anna Boghiguian
De zeventigjarige Egyptische kunstenares Anna Boghiguian nam deel aan de tentoonstelling Positions #2. Ik had haar werk in Brazilië al gezien op de Biënnale van Sao Paolo. Ook daar de geur van bijenwas en het beeld van honingraten dat zich opdringt en makkelijk in het geheugen blijft. Haar werk pakte mij en nu voor de tweede keer. Zij laat tekeningen en schilderwerk zien van haar observaties op tochten over de wereld, reiservaringen, onderdrukking en geweld. Zowel hedendaagse terreur, als de gevolgen van het kolonialisme brengt zij op indrukwekkende wijze in beeld. Toen zich de gelegenheid voordeed haar op een donderdagavond in het museum te ontmoeten, was ik van de partij. Andermaal was ik onder de indruk, nu van haar verschijning en presentatie. Ik was verliefd.
In het voorjaar werd de
tachtigste verjaardag van het Van Abbemuseum groots gevierd. Een groot aantal activiteiten was gedurende de
tachtig aaneengesloten uren, dat het museum was geopend, voor het publiek
georganiseerd. Helaas heb ik door omstandigheden alleen het debat: 'The possible museum' kunnen bijwonen. U
kunt de opname nog steeds op YouTube bekijken[1]. De directeuren van een
aantal musea gingen met elkaar en Charles Esche in gesprek[2]. Zij bespraken welke
plaats het museum de komende jaren van de 21-ste eeuw in de samenleving moet
innemen om van betekenis te zijn. Welke rol, of rollen maken een museum nog relevant.
De deelnemers aan het gesprek waren het er snel over eens, dat in deze
tijd een antwoord op de vraag naar de maatschappelijke relevantie van hun
activiteiten onontkoombaar is. De wijze waarop dit in hun museum gestalte
krijgt is uiteraard vanwege de aard en de traditie van elk museum en het
verschil in persoonlijkheid van hun respectievelijke directeuren verschillend.
Daardoor ontstond echter een interessant debat over
het modernisme en de westerse en de
Europese cultuur. Charles Esche verdedigde met verve de stelling dat deze
traditie onlosmakelijk verbonden is met het kolonialisme en dat daardoor de
westerse kunstgeschiedenis uitsluitend gericht is op Europese en Amerikaanse
(VS) kunst. Dit mag zijns inziens niet worden genegeerd. Het komt mij voor, dat
onze cultuur lijdt aan zelfgenoegzame zelfoverschatting en meent superieur te
zijn in onze wereld. Velen realiseren zich onvoldoende met hoeveel geweld en
overmacht koloniën zijn gesticht, slaven verhandeld en volkeren uitgemoord door
onze voorouders. Dat was al bij de Grieken en Romeinen het geval. De verlichtingsfilosofen
Hume en Kant hebben deze superioriteit van het blanke Europese ras ook nog eens
filosofisch onderbouwd.
Dit heeft tot gevolg, dat ook heden ten dage in
media en publiekdebat onze samenleving - hoe begrijpelijk ook - overwegend ver
verheven boven die van Islamitische landen en volken wordt geacht. Esches internationale
contacten en reizen naar Turkije, Brazilië en het verre Oosten zijn mede daarop
gebaseerd. Er is een gat te vullen in de kunstgeschiedenis en de collectie.
Hoe zit het nu met mijn
verliefdheid op Anna Boghiguian? Nee, zij
is geen schoonheid, geen frisse jonge meid. Haar persoonlijkheid maakte
grote indruk op mij. Ze is bezig met haar wortels. Zij brengt haar
ervaringen en observaties in beeld. Zij is volkomen authentiek en doet zich
niet mooier voor dan zij is. Ze hoeft geen kwetsbaar ego hoog te houden. Zij is
onbetwist autonoom.
[2]
Ann Demeester
(Frans Hals Museum), Stijn Huijts (Bonnefantenmuseum), Ralph Keuning (De Fundatie), Diana Wind (oud-directeur Stedelijk Museum
Schiedam) en Charles Esche (Van Abbemuseum).
Reacties
Een reactie posten