LEZENDE VROUW

1911

Jan Sluijters

olieverf op doek

78 x 54,7 x 6,1 cm (incl. lijst)

Collectie Van Abbemuseum

 

Een bespiegeling: in splendid isolation …

‘Reading gives us someplace to go when we have to stay where we are…’ (Mason Cooley)

door Lisette Almering

De lezende

Een lezende vrouw kijkt op uit haar boek. Dromerig staart zij in de verte; zij lijkt ‘verdwenen’ in de tekst. Zij verblijft tijdelijk in een andere wereld, enigszins geïsoleerd en even vrij van de zorgen van elke dag. Mogelijk fascineert een magnifiek verhaal haar en denkt ze na over het thema, de personages, de verhaallijn, de intertekstualiteit of zelfs al over een volgend boek. We zullen het nooit precies weten …
Wel weten wij wie ze is: Greet van Cooten, de tweede echtgenote van kunstenaar Jan Sluijters is afgebeeld op dit doek uit de collectie van ons museum. Zij exposeerde voor tientallen schilderijen en tekeningen van zijn hand. Ongetwijfeld heeft u dit schilderij wel eens zien hangen in de zalen van het Van Abbemuseum.

Sluijters’ vrouwen

Kunstenaar Jan Sluijters schilderde Greet enerzijds natuurgetrouw zodat wij onszelf in haar kunnen herkennen, en anderzijds in opvallend warme, stralende kleuren te zien aan haar kleding, haren en de achtergrond. Haar contourlijn, die van het boek en de stoel zijn koel blauw; Sluijters liet het realistische kleurgebruik hier helemaal los.
De kunstenaar raakte destijds in Parijs geïnspireerd door de neo-impressionisten te zien aan de naturalistische licht- en schaduwwerking, en door de fauvisten bij zijn keuze voor pure kleuren. Die pure, ongebruikelijke en vibrerende kleuren springen direct in het oog vanwege de expressieve en decoratieve waarde ervan. Ook de invloed van de kleurrijke Duitse expressionisten is hier niet ver weg. Sluijters experimenteerde volop, zocht naar zijn eigen weg en hield bij voorkeur vast aan de realiteit. Een persoonlijke karakterisering, het innerlijk van de geportretteerde, dat trachtte Sluijters over te brengen in dit expressionistische schilderij. Met warme kleuren legde hij tevens zijn warme gevoelens voor de geportretteerde erin.

Sluijters schilderde bij voorkeur vrouwen, ook naakten. ‘Zij zijn zo aardig om naar te kijken’, volgens de kunstenaar. “Oh, alleen dát?”, zou menige vrouw vandaag uitroepen.
Sluijters’ naakten werden nogal eens geweigerd op exposities: te onthullend, te controversieel, onzedelijk. Ons museum bezit ook een naakt van zijn hand, het schilderij LIGGEND NAAKT (1931), olieverf op doek, 115,5 x 178,8 x 8,5 cm (incl. lijst). De liggende vrouw op haar rug gezien, wordt realistisch weergegeven. Dit keer gebruikte de kunstenaar juist pastelkleuren voor een zachte weergave en werkte hij in een klassieke stijl.
Sluijters schilderde dit doek mogelijk onder invloed van een wending binnen de Europese schone kunsten tijdens het interbellum, ook wel ‘Retour à l'ordre’ genoemd. Kunstenaars zetten zich af tegen de radicale avant-garde in de kunst; ze putten bij voorkeur inspiratie uit klassieke en traditionele waarden in de kunst. Kortom: het classicisme en de renaissance werden geherwaardeerd. Zelfs de bekende kunstenaar Pablo Picasso werkte in een neoclassicistische stijl en wisselde dit af met het kubisme en het surrealisme. Het kon Jan Sluijters niet zijn ontgaan; hij was goed op de hoogte van de laatste, internationale artistieke ontwikkelingen.

Portretten, zoals dit fris gekleurde doek van zijn tweede echtgenote, vielen eenvoudiger in de smaak. In een recensie in het tijdschrift ‘De Kunst, een algemeen geïllustreerd tijdschrift en artistiek weekblad’, jaargang 16, 1923, p. 110, lezen we de volgende opmerkingen over Sluijters’ weergave van ‘de vrouw’: ‘(…) Daar stroomt bloed onder die fijne huid der door hem in beeld gebrachte vrouwen; daar spreekt leven en karakter uit die blikken der oogen; daar is beweging, houding maar geen “pose” ooit in die tegen eenvoudige achtergronden gestelde figuren, en vooral … daar is karakter in … én de personaliteit van de kunstenaar’. Dit vergemakkelijkt de identificatie met Greet als lezende vrouw op dit doek van ruim een eeuw geleden.
 
Escapisme of geschenk?

De lezende vrouw (maar natuurlijk ook de man) is een heel herkenbaar beeld, zeker in deze tijd. Wij hebben meer dan ooit de tijd om te lezen, om ons te verdiepen in die boeken waar we voorheen amper aan toekwamen. Dit is wellicht te beschouwen als escapisme, maar ook - ondanks de lockdown - als een essentieel genot, zelfs als een geschenk. Het boekenaanbod is immers zo divers, dat wij nooit uitgelezen zullen raken. Ieder kiest natuurlijk wat hem of haar boeit, terwijl boeken vaak uitnodigen tot verdieping in andere boeken of je andere na te volgen sporen wijzen, bijvoorbeeld verdere uitdieping van muziek, filosofie, geschiedenis, film etc. Vaak geldt: hoe meer we weten, hoe meer we zien én … des te meer kunnen we genieten, zeker wanneer de musea eenmaal hun deuren opnieuw openen.

Zo tillen de schone kunsten ons ‘even’ uit de alledaagse zorgen, een vlucht ver weg van de pandemie en van de saaie lockdown. Het plaatst ons in een andere wereld, net zoals Greet op het schilderij van Sluijters. ‘Wij hebben kunst om niet aan de waarheid te sterven’, zei de filosoof Friedrich Nietzsche ooit. Onze huidige isolatie in deze tijden van virale verwarring kunnen we daarom eventueel ook beschouwen als momenten van splendid isolation dankzij vele beschikbare en onuitputtelijke bronnen, onze geestelijke rijkdom voedend.