Column
Geschiedenis
en historisch bewustzijn
Ingeburgerde historische gebeurtenissen, bijna vergeten?
Geschiedenis en historisch bewustzijn
blijven een centrale rol spelen in de dialoog met de kunst en cultuur. Dit bepaalt de
verhouding uiteindelijk die wij hebben met de tijd en onze waardering van het
culturele klimaat. In de actualiteit waarin wij leven is het besef dat de
natuur ons leven overstemt verdwenen. De fysica, de natuurwetenschappen, hebben
de natuur van hun magisch karakter beroofd en onttoverd. In deze actuele tijd
heeft de mens de mogelijkheden aangegrepen om de natuur definitief aan zijn
eigen geschiedenis te onderwerpen, wat misschien de potentie van groei opent
naar een nieuwe volwassenheid? Het begrip onttovering schrijft men toe aan Max
Weber, hoewel Weber de term niet gebruikt, maar van demystificatie
spreekt. Processen in de wereld gebeuren
volgens hem zonder daar een betekenis aan te hechten. De wereld verliest de
mystieke significantie waardoor de wereld betekenisloos wordt. De Duitse
socioloog Hans Joas bestrijdt deze visie dat verlies van mystieke betekenis
moet leiden tot verlies van existentiële betekenis. In een lezing op de Radbout
Universiteit in Nijmegen geeft hij een voorbeeld van dit proces. Hij zegt dat
als 's morgens de zon opkomt terwijl men weet dat hij niet echt op komt, maar
dat de rotatie van de aarde hiervoor verantwoordelijk is, men toch kan genieten
van dit mooie natuurverschijnsel en dat men de esthetische waarde daarvan
ten volle kan genieten. Wat betekent dat deze prereflexieve ervaring veel
complexer is dan je reflexieve kennis van de wereld en je toepassing daarop. Er
zijn volgens hem meer concepten nodig om demystificatie te duiden. Hij wijst
naar categorieën als het heilige versus het profane, transcendent versus
immanent, religie versus seculariteit en religie versus mystiek. Er is geen
sprake van een continue geschiedenis, maar van een proces waar in een
spanningsveld alle tegenstellingen samen komen.[1]
Reeds vanaf de oudheid poogt men de
geschiedenis van de mens te doorgronden en daar lijnen in te ontdekken.
Opmerkelijk is dat veel denkers hun heil zoeken in een fragmentarisering van de
historische lijn: de geleidelijke voortgang van
de intellectuele ontwikkeling van de mensheid, de primitieve begrippen, het
ontstaan van wereldgodsdiensten, de geboorte van de moderne wetenschap, de
industriële ontwikkeling, de technologie,
de kunstmatige intelligentie en vooral de evolutieleer die alles in een
nieuw licht zet. Wil men dit complexe proces vangen in een
eenvoudige analyse, dan ziet men dat graag de toevlucht gezocht wordt tot een
lineaire driedeling in perioden. De voortgang van de mensheid in al zijn
complexiteit is echter niet lineair, maar vertoont een golfbeweging. Culturen
bloeien op, maar stagneren soms ook om grote en blijvende achterstand op te
lopen. Denk bijvoorbeeld aan de vroege culturele ontwikkeling van China, de
bloeitijd van de Islam en de vroege middeleeuwen. De Romeinse schrijver
Lactantius die vooruitgang niet belangrijk vond, zei het
al in de vierde eeuw na Christus. Namelijk, dat kennis geen enkel doel dient.
Kennis van natuurlijke oorzaken is volgens hem totaal onbelangrijk. Want, wat
schiet iemand er mee op, is zijn stelling, als hij weet waar de Nijl
ontspringt, of wat dan ook waar de geleerden over jubelen!
[1] http://www.ru.nl/radboudreflects/terugblik/terugblik-2017-0/terugblik-2017/17-03-22-the-power-the-sacred-lecture-by-hans-joas/
Reacties
Een reactie posten