William Kentridge: Ik
maak kunst, geen logica.
door Piet van Bragt
De studio in het Van
Abbemuseum is niet de meest aantrekkelijke plek in het gebouw. Je voelt je er
afgesloten van de rest van de wereld. Je mist het contact met het licht en de
ruimte. Tentoonstellingen in deze ruimte ademen daarom een aparte sfeer die je
nergens anders in het gebouw ervaart. William Kentridge met zijn installatie
Refusal of Time[1]
geeft de ruimte, misschien voor het eerst, zijn rechtmatige plek in het museum.
Refusal of Time is een overweldigende ervaring. Toen Kentridge dit werk op de
dOCUMENTA13 in Kassel voor het eerst toonde, was het een regelrechte sensatie.
Het geluid van het wegtikken van de tijd, de pulserende machine die opduikt in
het duister en die de filmbeelden met geluid en schaduw accentueert, de
hallucinerende zwart-wit beelden op de schuin weggeplaatste schotten tegen de
wand, laten de verwarrende betekenis van de beelden slechts langzaam ons
bewustzijn binnensijpelen.
 |
| Refusal of Time |
William Kentridge (Johannesburg 1955) is momenteel een van de meest gevierde kunstenaars. Zijn multidisciplinaire werkwijze waarin hij tekenkunst, film, animatie, grafisch ontwerp, en vooral theater tot één discipline verenigt geeft het begrip installatie een vernieuwde inhoud.
 |
| Refusal of Time |
Als William Kentridge over zijn werk spreekt, praat hij over wandelen. De relatie tussen het fysieke maken en het denkproces in de beschermde ruimte van de studio wordt bij hem gestimuleerd door de actie van het wandelen. Hij heeft daar zelf uitgebreide gedachten over ontwikkeld. In een lezing die hij in 2012 voor studenten van de Tel Aviv University hield, ging hij daar uitgebreid op in. Het lopen, het wandelen heeft een lange historische traditie. Gedachten ontwikkelen zich door het repeterend mechanisme van het lopen. Niet voor niets gebruiken kloosterlingen de wandeling als middel om met hun gedachten dichter bij hun Schepper te komen. Darwin wandelde trouwens ook in zijn tuin om zijn gedachten te ordenen. En voor Kentridge in zijn studio is de wandelende beweging fundamenteel. Al zijn films tonen ook de wandelende mens. In veel gevallen is hij dat zelf.
Tijdens het werk in de studio hangt de tekening aan de wand. De camera die de opeenvolgende sequenties van het werk opneemt staat in het midden opgesteld. Als Kentridge naar de camera loopt om de nieuwe opname te maken, wendt hij zich van de tekening af. Dit moment, waarop hij steeds de tekening uit het oog verliest, geeft hem onbewust de kans om er afstand van te nemen en kritisch nieuwe visies te ontwikkelen. “Lopen en denken zijn onderdeel van het werk. Ik wandel in mijn atelier als een dier in zijn kooi. De ideeën die ik heb als ik er speciaal voor ga zitten zijn veel minder interessant dan de ideeën die bovenkomen tijdens een fysieke activiteit.”[2]
De studiowand is voor hem een soort membraam die de beelden uit de buitenwereld filtert. Beelden vanuit de politiek, de geschiedenis, muziek, gesprekken, alles dat door de membraan heen kan dringen kan in de studio gereconstrueerd worden tot nieuwe beelden. De studiowand is voor hem een metafoor voor de schedel waarbinnen het denken, het construeren en deconstrueren plaatsvindt. De studio is ook zijn veilige plaats. Hier mag de mislukking, de onzekerheid binnentreden. Hier is het nog onbekend hoe de verschillende fragmenten en contradicties van de werkelijkheid zich in de tijd tot een nieuw geheel kunnen voegen.
Via de wandeling en via de membraam van de studiowand ontmoet hij beelden. Als kunstenaar moet hij dat alleen doen in een solistisch proces, waarin beelden zich aan hem opdringen, elkaar beïnvloeden en waarin het kunstwerk uiteindelijk in een open-einde proces gestalte kan krijgen.
Wandelen, lopen, deconstrueren, construeren betekent ook herhaling. Door de tijd te vertragen, door achterwaarts te monteren, door beelden te verdubbelen, kan men de essentie en de oorsprong van het beeld proberen duidelijk maken. In de Refusal of Time, de Weigering van de Tijd, wordt de chronologische ordening van tijd ontkend. Tijd is hier een relatief gegeven dat geaccentueerd wordt door het eentonig ritme van de machine waaromheen alle beelden zich opstapelen.
[1] In de bibliotheek van het museum is
het boek Refusal of Time te raadplegen
[2] Het Parool 17 – 7 -2012
Reacties
Een reactie posten