Donald Judd: vorm, volume, kleur en oppervlakte bestaat als iets op zich zelf.

door Piet van Bragt

Progression, 1969


Toen Rudi Fuchs tijdens zijn toenmalige directoraat in 1978 Donald Judd bezocht, ontmoette hij een recalcitrante en dwarse Judd. Fuchs zocht Judd op om hem een tentoonstelling in het Van Abbemuseum aan te bieden. Judd zag daar niets in. Hij was het moe om zijn kunstwerken steeds rond de wereld te laten reizen. Vond dat het tegen de aard van de kunstwerken was om ze heen en weer te slepen. Daarbij werden de werken ook nog al eens op allerlei domme manieren beschadigd en werden ze in rommelige en slechte ruimtes geëxposeerd. Daarbij had hij helemaal geen zin om telkens opnieuw zijn werken na te reizen en te constateren dat het weer helemaal mis was. Fuchs probeerde hem toch over de streep te trekken met het argument dat het lot van avant-gardekunst nu eenmaal zo was. Moderne kunstwerken zijn mobiel. De vaste stabiele plaatsen zoals voorheen in kerken, waren niet meer beschikbaar. Daarbij was het karakter van de kunst ook veranderd. Kunst is experimenteel geworden en bezit een hoge mate van nervositeit en beweeglijkheid.



En toen vertelde Judd over zijn droom, over het plaatsje Marfa in Texas. Een plek volmaakt gelegen in de woestijn, waar de omgeving leeg is. Daar wilde hij zijn werk tentoonstellen. In gebouwen met onwaarschijnlijke heldere ruimtes en een omgeving waar zijn werk volledig tot zijn recht kan komen. Een tentoonstelling in het Van Abbemuseum zou hem maar van zijn werk houden. Zijn kunstwerken hadden zich gedistantieerd van het moderne kunstbedrijf. Musea waren volgens Judd net als steden deelnemer in het competitiespel dat overal in de kunstwereld aan de orde was. Dat de tentoonstelling in 1979 er toch is gekomen is of een klein wondertje, of het is de verdienste van Fuchs die vriendschap in zijn werk als een belangrijk gegeven ziet. Judd, die zich zelf een ‘slecht ambachtsman’ noemde, stuurde tekeningen per post naar Eindhoven en liet zijn werk daar in opdracht maken en met instructies hoe ze geplaatst moeten worden. Enkele dagen voor de opening is hij naar Nederland gekomen om te kijken of men zijn richtlijnen naar tevredenheid had uitgevoerd.


Donald Judd is in 1928 geboren in Excelsior Springs, in Missouri. Hij studeerde van 1949 tot 1953 aan de Columbia University in New York en behaalde daar zijn Bachelor of Science degree in filosofie. In de avonduren studeerde hij kunstgeschiedenis aan de gerenommeerde opleiding van de Art Students League in New York.  Van 1962 tot 1964 geeft hij les aan het Brooklyn Institute of Art and Sciences. Van 1959 tot 1965 is hij kunstcriticus voor de tijdschriften Art News en Arts Magazine. In 1971 gaat hij in Marfa, Texas wonen. Hij heeft daar een aantal bouwvallige gebouwen kunnen kopen en wil daar samen met vrienden zoals John Chamberlain, Dan Flavin, Richard Long, Carl Andre en Claes Oldenburg gaan exposeren. In 1986 wordt het gerenoveerde complex geopend. Donald Judd sterft op 12 februari 1994.



Judd is met Sol Lewitt en Carl Andre een van de belangrijke vertegenwoordigers van de minimal art. Alle individuele elementen als expressie en persoonlijk gevoelsleven worden beschouwd als storend en zijn volledig overbodig. Judd zegt daarover: ‘Mijn beelden zijn de werkelijkheid zelf en niet een imitatie daarvan. Een kunstenaar dient niet een verschijning van de dingen te maken, maar een ding op zich zelf’.[1] Judd wil het beeld als een autonome vorm laten zien, wars van de invloed van de toeschouwer, van de interpretatie en van de boodschap. Alle elementen die van buitenaf worden ingebracht moeten verwijderd worden. Ze zijn niet van belang voor het kunstwerk, dat voldoende heeft aan vorm, volume, kleur en oppervlak. ‘Ik wilde werk, dat geen ongeloofwaardige aanmatigingen inhield over alles. Ik kon mij niet bezig houden met de orde van het heelal of het wezen van de Amerikaanse maatschappij. Ik wilde geen werk maken dat algemeen of op de gebruikelijke manier universeel was’.[2] De uitspraak van Mies van der Rohe: Less is More, is Judd op het lijf geschreven. Om de invloed van allerlei beeldende aspecten te ontlopen bepaalde hij zich tot het vervaardigen van dozen, Boxes, om alle zinnelijke elementen in zijn werk te elimineren. Elementaire vormen, onveranderlijkheid en onvoorspelbaarheid, geen toevalsrisico, geen zelfexpressie bepalen zijn artistieke geloofsovertuiging. ‘Een vorm, een volume, een kleur, een oppervlak bestaat als iets op zichzelf. Het moet niet verstopt worden als deel van een totaal ander geheel’.[3] In zijn floor- en wall-pieces past hij het systeem van herhaling toe. Doosvormige elementen worden ritmisch achter elkaar geplaatst, op de grond of aan de muur. Hij wilde afrekenen met de traditionele composities waarin ongelijke elementen op expressieve wijze bijeen worden gebracht.



Tijdens zijn kunstgeschiedenis studie kreeg hij belangstelling voor de proportieleer in de bouwkunst waarmee hij kennismaakte in het boek Architectural Principles in the Age of Humanism van zijn hoogleraar Rudolf Wittkower. Vooral de reeks van Fibonacci intrigeerde hem. De reeks van Fibonacci is een oplopende getallenreeks die rond 1200 door de Italiaanse wiskundige Leonardo van Pisa, bijgenaamd Fibonacci is ontworpen. Elk volgend getal is de som van de twee voorgaande getallen. 0 – 1 – 1 – 2 – 3 – 5 – 8 etc. De reeks benaderd in zijn verhouding uiteindelijk steeds meer de Gulden Snede, die al sinds de oudheid beschouwt wordt als de volmaakte harmonische verdeling. Fibonacci ontleende zijn reeks aan zijn observatie van het gedrag van konijnen die zich vermenigvuldigen.

Het lijkt of Judd door de toepassing van deze klassieke proportieleer toch gevoelig is voor compositie. Net zoals hij de materialen van zijn beelden voorziet van kleurvernissen, ondanks het feit dat hij een pleidooi hield voor een kleurgebruik dat moest samenvallen met de kleur van het gebruikte materiaal.




[1] Geciteerd in: A. de Visser, De tweede helft, Nijmegen 1998, pag. 137

[2] ‘Donald Judd, Portfolio Four Sculptors, Perspecta, New Haven, 1968

[3] Donald Judd, Catalogus Van Abbemuseum, 1979

Reacties

Populaire posts van deze blog