Allan Kaprow: Kunst als Leven

door Piet van Bragt

 

De theatrale provocatie van de Amerikaanse kunstenaar Allan Kaprow staat niet alleen in de geschiedenis van de kunst. Denk slechts aan de manifestaties van Dada, de pogingen van Marinetti om een futuristisch theater van schokeffecten en gekte te creëren en de Merzbau van Kurt Schwitters in de eerste helft van de twintigste eeuw. Later, na 1945, ontmoeten we de theaterproducties van het trio Cage-Rauschenberg-Cunningham. Otto Piene vertoont zijn luchtballetten, Manzoni is er met zijn eetbare tentoonstelling en Yves Klein wordt bekend met zijn concertant begeleide antropometrieën. Al deze theatrale provocaties hadden het doel om kunst en leven met elkaar te verbinden en zich daardoor verder uit te breiden buiten de traditionele kunstpraktijken.

 Allan Kaprow werd in 1927 geboren in Atlantic City en stierf in 2006 op 5 april. Na een architectuurstudie aan de New York University van 1945 tot 1949, neemt hij tekenlessen bij Hans Hoffman. Van 1950 tot 1952 studeert hij kunstgeschiedenis aan de Columbia University bij Meyer Schapiro. Hij is de medeoprichter van de Hansa Gallery in New York waar hij in 1953 zijn eerste solo-expositie heeft. In dat jaar ontstaan onder invloed van Jackson Pollock zijn Action-Collages. In dit theatre of mixed means, waarbij de ruimte gevuld was met toeters, bellen en luidruchtig speelgoed, hield hij zich vooral bezig met het proces van de Action-Painting. Dagelijks maakte hij live zijn kunstwerken ’om terug te keren naar een kunst die nog alles te maken had met de magie van het ware leven.’’

Van 1957 tot 1959 studeert hij aan de New York School for Social Research bij John Cage. Vanaf dat moment zal het element toeval een hoofdrol gaan spelen in zijn werk. Hij vraagt het publiek om deel uit te maken van het kunstwerk om zo de meest intense ervaring te krijgen. De theatrale conventies werden overboord gegooid en men werkte naar een performance toe die momenteel in discotheken is terug te vinden. Vanaf dat moment keert hij de traditionele kunstvormen de rug toe en richt hij zich volledig op de happening en de environment.

Zijn eerste environment buiten de galerie is in 1958. Op een kippenfarm moeten bezoekers, onder strenge regie van Kaprow, collectieve schilderijen maken, door vellen papier heen springen of zittend als kippen kabaal schoppen.

In 1959 creëert hij de term ‘happening’. Hij ontleent de term aan de multimediale manifestatie in de Reuben Gallery in New York waar hij in 1959 achttien gebeurtenissen (happenings) in zes delen plaats laat vinden.  De galerie was in drie ruimtes verdeeld door plastic folie. In elke ruimte vonden tegelijkertijd de gebeurtenissen plaats, gecombineerd met andere kunstvormen zoals wandconstructies, muziek, monologen en diaprojecties. Tegelijkertijd beschilderden twee medewerkers, Robert Rauschenberg en Jasper Johns, een aantal doeken. Tevens moesten de toeschouwers onder zeer strikte regie steeds van stoel wisselen en zich naar andere ruimtes begeven. Daarbij moesten de bewegingen precies op het juiste moment gemaakt worden en moest men zich haaks of parallel  ten opzichte van de wanden bewegen.

In 1961 presenteert hij het Environment Yard. De ruimte wordt versperd door autobanden, zodat de bezoeker slechts met moeite zijn weg kan vinden.

Van 1961 tot 1969 doceert hij kunstgeschiedenis aan de State University in New York en daarna tot 1972 aan de Universiteit van Princeton.

In 1965 stopt hij met de environments en bepaalt hij zich tot happenings die uiteindelijk in 1968 zich tot ‘activities’ ontwikkelen. Zij zijn minder theatraal en worden aan de hand van eenvoudige scripts uitgevoerd.

In 1974 wordt hij directeur van het Visual Arts Department van de University of San Diego. In 1977 en 1987 neemt hij deel aan de Documenta in Kassel. 

Als hij in 1958 de term ‘environment’ lanceert, vraagt Kaprow de toeschouwer deel te nemen aan een specifieke activiteit om op die manier een integratie tussen kunst en leven te bewerkstelligen. Hij zegt dat “environments must be walked into’. Maar dan wel onder strikte aanwijzingen van hem. Het publiek krijgt als taak om de betekenis van het kunstwerk te construeren. Al hun kennis en voorstellingsvermogen van de werkelijkheid moeten zij actief inbrengen en daarmee het kunstwerk als het ware afmaken. Zonder de activiteit van de toeschouwer heeft het kunstwerk geen zin. Het klinkt paradoxaal, maar de deelnemer moet tevens toeschouwer en buitenstaander zijn. Als deelnemer gaat hij een interactie aan met de dingen op dát moment en op dié plaats. Maar tevens is van belang dat hij er vanaf een afstand naar kan kijken en zijn handelingen en houding ten opzichte van de actie kan reflecteren. Herinneringen die opborrelen uit zijn eigen levensgeschiedenis krijgen dan nieuwe betekenissen. Niet voor niets staat in de gestaltpsychologie de gedachte centraal dat er een organisatorische eenheid bestaat tussen de menselijke beleving en de waarneming. Op die manier wordt kunst en leven met elkaar verbonden.

 18 november is in het Haus der Kunst in München een grote overzichtstentoonstelling geopend van het werk van Allan Kaprow. Deze tentoonstelling komt tot stand in samenwerking met het Van Abbemuseum die het werk van Allan Kaprow in februari 2007 presenteert. Om recht te doen aan de ideeën en filosofie van Kaprow worden niet alleen zijn beelden, objecten, fotowerken, collages, tekeningen, assemblages en schilderijen getoond, maar ook zijn partituren, teksten, correspondentie, boeken en video’s. Maar het accent ligt op de interactie tussen publiek en kunst. De happenings en environments zullen een belangrijke rol spelen. In München kan men momenteel als toeschouwer inschrijven voor deelname aan een aantal happenings die opnieuw worden uitgevoerd. Deze interactie om kunst en leven met elkaar te verbinden zal ook in het Van Abbemuseum een grote rol spelen. Omdat kunst zich niet beperkt tot het museum zullen sommige heropvoeringen op andere locaties plaats vinden. Naast heropvoering van happenings en environments krijgt de toeschouwer de gelegenheid zijn commentaar aan de tentoonstelling te verbinden via allerlei media.

 Van 10 februari tot 22 april 2007 was de tentoonstelling: Allan Kaprow, Kunst als Leven, te bezoeken in de tien zalen van de Oudbouw van het Van Abbemuseum .