Creativiteit , emotie en realiteit

door Piet van Bragt

Aarbleddak had oude ogen

En een jak van stierenvacht.

Wratjes waren op zijn droge

Wangen droevig aangebracht.

 

Door zijn bordkartonnen kamer

kaatsten in paniek geraakte

konken van zijn beeldhouwershamer

waar hij mee tevoorschijn maakte.

 

‘Scheppen’, riep hij ‘gaat van Au!

Hier moet nog wat suikerschuim,

Gaat vanzelf, zoals berouw.

Nog wat ronder. Bloedt mijn duim?’

 

Leo Vroman, Ballade

 

'Scheppen', riep hij 'gaat van au!' schreef Leo Vroman in de jaren zestig. En ‘au’ is geen ratio, maar doet een beroep op emoties. En emoties kunnen  pijn doen. Traumatische ervaringen kunnen een stimulans zijn om de essentie van creativiteit te ontdekken. Als men creativiteit schematiseert in cirkels, kan men het trauma  als een centraal punt zien dat deels in elke cirkel aanwezig is, waarbij de verschillende vormen van creativiteit elkaar overlappen.

Marcel Roncken, Leo Vroman

Toch duidt de ’au’ in het gedicht van Leo Vroman uitsluitend op pijn. En pijn is geen emotie. Pijn is het resultaat van een aantasting van levend weefsel. Pijn kan wel emotie oproepen, maar is dat in essentie niet.  Signalen die samenhangen met de aantasting van het weefsel roepen een bepaalt neuraal patroon op. Men moet wel wéten dat men pijn heeft en dat bewust worden is een ander neurologisch circuit. Emotie als gevolg van pijn kan bewegingen kleuren. Emoties kunnen de wijze van denken bepalen bij het selecteren van informatie. Emoties kunnen de lichaamshouding kleuren. Typerend is dat mensen hun loopgedrag wijzigen na het aanhoren van verhalen over ouderen die langzaam lopen. Bij het lezen over het thema macht blijkt dat men geneigd is de vuist te ballen.  Men is dan beter in staat de betekenis van de woorden die macht uitdrukken te verwerken.

De vraag blijft echter toch  bestaan of er een relatie is tussen creativiteit en een pijnprikkel. Vroman, als bioloog en hematoloog moet op de hoogte zijn van dit neurale proces. Toch vindt hij als poëet de pijnprikkel dermate uitdagend als hij weet dat een convergente gedachtestroom omgeleid kan worden tot een proces van divergentie. Een convergent intelligent cognitief proces wordt door de pijnprikkel verstoord en afgebroken. Men kent de uitdrukking dat men op andere gedachten komt. Van Nietzsche weten we dat de pijnprikkeling hem aanzette tot een verhevigde mate van creativiteit. "Elke pijnlijke aanval stelde zijn vermogen op de proef niet het onderspit te delven, elk herstel een wedergeboorte die bevestigde dat pijn lijden waarde had, omdat het de prijs was die je betaalde voor openbaring, Te herstellen nadat je op het randje van de dood had gebalanceerd - in de verbeelding of echt-  , inspireerde hem tot een hemelhoge creativiteit, aangezien hij dag na dag, alleen, steeds een stapje dichter bij de leeftijd kwam waarop zijn vader was gestorven, blind en geestelijk gestoord, aan hersenverweking, de leeftijd waarop hij allang verwachtte dat hem hetzelfde lot beschoren zou zijn." (Sue Prideaux, 2018)

Leo Vroman  schreef een prachtig gedicht. Het creativiteitsproces dat hij in het gedicht zichtbaar maakt nodigt in ieder geval uit om dieper na te denken over de scheppingskracht van pijn en emotie.