Ulay, experiment en radicaliteit in performances

Door Piet van Bragt

Op 2 maart 2020 sterft de kunstenaar Ulay (Solingen 1943 – Ljubljana 2020) aan lymfeklierkanker. Het Van Abbemuseum dat over enkele video’s van deze spraakmakende performancekunstenaar beschikt, volgt hem vooral in de jaren tachtig en negentig. 

 

Op zoek naar zijn identiteit

Ulay’s werkelijke naam is Frank Uwe Laysiepen. Zijn jeugd verloopt niet geruisloos: hij is veertien jaar als zijn vader sterft en vijftien als zijn moeder vertrekt. Zijn hele leven is hij op zoek geweest naar zijn identiteit, een belangrijk thema in zijn werk als kunstenaar. Identiteit is een maakbaar iets. zo zegt hij: “There is no true self, other than the appearance”. In zijn polaroidfoto’s die altijd fotografische zelfportretten zijn, geeft hij zijn besef weer van nationaliteit, geaardheid, gender, geslacht, waarbij altijd zijn eigen lichaam een hoofdrol vervult. Later, als hij ook zijn lichaam daarbij verwondt en manipuleert samen met vrienden in geënsceneerde situaties, zegt hij: “Als je iedereen kan zijn, weet je nog steeds niet wie je bent”.

 

Liefdes- en performanceduo: Ulay en Marina Abramovic

In het kunstencentrum De Appel te Amsterdam ontmoet hij in 1976 de Servische kunstenares Marina Abramovic (1946). Verliefdheid smeedt hen aaneen en twaalf jaar lang zijn zij leidend in de kunst van de performance. Steeds beproeven zij in hun performances elkaar lichaam en gaan daarbij soms tot het uiterste. Zij ademen elkaars adem, staan in het Van Abbemuseum bij hun performance Imponderabilia naakt tegenover elkaar in deuropeningen om de doorgang voor voorbijgangers te bemoeilijken. In 1980 spant Ulay in het werk Rest Energy een boog en houdt Abramovic een pijl vast die op haar hart is gericht, als een van de veertien werken over hun relatie, Relation Works, die zij tussen 1976 en 1980 maakten.

In 1985 presenteert het Van Abbemuseum de tentoonstelling Ulay / Abramovic / Modus Vivendi. Gevolgd in 1997 met een overzicht van hun performances tussen 1976 en 1988, met daarin hun provocerende actie Imponderabilia in de deuropening. Na 1988 eindigt hun samenwerking en beginnen zij beiden een solocarrière. Het Van Abbemuseum heeft in de collectie veel van hun performances op video, zoals onder andere hun laatste performance The Lovers uit 1988, als zij samen 6000 km over de Chinese Muur wandelen en elkaar in het midden ontmoeten en dan afscheid nemen van elkaar. Aantrekkingskracht en afstoting waren symbolisch voor hun relatie en hun performances. 

Alleen verder

Hierna ontwikkelt hij soloperformances. Bijvoorbeeld het project Light / Dark in 1976, waarin hij een werk van Hitlers favoriete kunstenaar Spitzweg uit een museum in Berlijn steelt. Hij rent als een gek naar binnen en weer naar buiten. Daarna hangt hij het werk in de kamer van een Turks echtpaar, waarna hij de museumdirecteur opbelt en het werk weer terug brengt.

Zijn leven is nomadisch en circusachtig. Hij kan niet ingedeeld worden bij bepaalde groepen met dezelfde artistieke doelen. Met de echte kunstwereld heeft hij weinig affiniteit. “Als je de mechanismen kent, is kunst eenvoudig”, is een van zijn kenmerkende uitspraken.

Maar uiteindelijk richt hij zich toch op de fotografie. Hij maakt werk over daklozen in Amerika, Aboriginals in Australië en een fotoserie over de waarde en functie van water in Zuid-Amerika. Uit al zijn werken blijkt zijn engagement. Dat was al in de tijd met Abramovic, maar zeker ook daarna. In 2010 ontmoet hij haar weer bij de performance The Artist is Present in het MoMA in New York. Na achtentwintig jaar kijken zij elkaar weer in de ogen en bij Abramavic biggelen dan de tranen over haar wangen, toen was bij Ulay al kanker geconstateerd, waar hij in 2013 nog

een film over maakt, zijn laatste, Project Cancer.