Het van Abbemuseum bezit een prachtig werk van Kandinsky uit 1910: Blick auf Murnau mit Kirche. Rond dit kunstwerk is een discussie gaande die repercussies kan hebben voor de toekomst. Mogelijk hebt u de discussie daarover gevolgd. Om meer inzicht en begrip te krijgen voor het werk van Kandinsky volgt hieronder een overzicht van zijn leven en werk. Het Haags Gemeentemuseum, nu het Kunstmuseum geheten, wijdde in 1999 een tentoonstelling aan zijn werk dat hij rond 1913 maakte. Vooral de aandacht voor zijn visie op theosofie is belangrijk. In deze periode schreef hij ook zijn magnum opus Das Geistige in der Kunst, waarin hij de band met kunst en spiritualiteit wilde verduidelijken. Met het Geistige wou hij betekenis geven aan de voorstellingen die zich letterlijk in zijn hoofd afspeelden, maar die niet direct verband hielden met religieuze bovennatuurlijke betekenissen.
Kandinsky rond 1913
De wensdroom van een nieuwe kunst
Leven
* geboren 4 december 1866 te Moskou.
* vader is een rijke theehandelaar uit Siberië. Zijn familie
werd verbannen vanwege het feit dat ze een van de Russische groothertogen geen
hulp verleenden bij het verwisselen van de paarden. Moeder was een knappe vrouw
uit Moskou. Kandinsky herinnerde haar als 'Moedertje Moskou met het gouden haar'.
* Kandinsky groeit op in Moskou, een kleurrijke stad met
kathedralen, gouden koepels, klokken van kerken, kleuren en atmosfeer die hem
zijn leven lang zal blijven beïnvloeden.
* In 1871, vijf jaar oud,
vertrekt hij naar Odessa. Zijn ouders gaan scheiden. Hij wordt opgevoed
door zijn tante Elisabeth Ticheef, die hem de liefde voor de landelijke
folklore en sprookjes bijbrengt.
* Op school is hij een goede leerling, hij blinkt vooral uit
als tekenaar. Later kiest hij echter voor de rechtenstudie. Hij is een begaafde
student. Hij studeert in 1892 af en wordt docent aan de rechtenfaculteit. In
1896 weigert hij om hoogleraar te worden. Hij besluit om bedrijfsleider in een
drukkerij te worden.
* Op een tentoonstelling in Moskou maakt hij kennis met de
Franse impressionisten. Hij ziet de 'Hooimijten ' van Monet, maar herkent het
onderwerp niet. Hij ziet wel de dramatische en expressieve kracht van de kleur.
* 1896: Kandinsky besluit om schilder te worden. Hij is nu 30
jaar oud. 'Het geestdodend werk ligt achter me, voor me ligt het werk waar ik
werkelijk van houd.'
* Hij gaat studeren in München en trouwt met zijn nicht Anja
Chimiakin.
* München is op dat moment een van de belangrijkste
kunstcentra. Het is de tijd van de opkomst van de Jugendstil. Hij krijgt les
van Anton Azbè, hij ontmoet en raakt bevriend met Alexej Jawlensky en Marianne
Werefkin. Azbè laat hem kennis maken met
de leer van de 'kleurkristallisatie',
een afgeleide van het Franse divisionisme van Seurat. Na Azbè volgt hij lessen
bij Franz von Stuck, de symbolist. Hier leert hij hoe kleuren beteugelt kunnen
worden.
* Hij richt de kunstenaarsvereniging Phalanx op in 1901. Het
doel is de strenge scheiding tussen de verschillende kunstdisciplines op te
heffen. Het experiment wordt erg belangrijk. Hij richt ook een schilderschool
op. In 1902 ontmoet hij als leerling Gabrielle Münter die zijn maîtresse
wordt. Gabrielle was zijn fietsgezellin (geëmancipeerd) als hij met zijn
leerlingen op excursie ging in een heuvelachtig landschap. Zijn methode was als
dat men een fluitsignaal gaf indien hulp nodig was.
Promenade 1904
Hij begint te zoeken naar een eigen stijl na zijn
studie bij Franz von Stuck. Hij wil levendige, spontane kunst, met felle
kleuren met kwast en paletmes. Vooral het werk met het paletmes zorgt voor veel
reliëf en ziet er direct en spontaan uit. Hij heeft veel aandacht voor kleur en
minder voor lijn en compositie. Zijn vrienden verwijten hem dat hij 'pure
kleuroefeningen' doet. Hij experimenteert met verschillende soorten verf.
Zijn achtergrond is veelal donker met daarop kleur. Dat hangt
samen met de houtsneden die hij op dat moment maakt.
Promenade is geschilderd op ruwe jute die hij
zelf gegrond heeft. Het verbeeldt 4 dames en 2 heren en één kind in een
avondlandschap. Het is romantisch en probeert een verbinding te leggen tussen een
Russisch sprookje en de middeleeuwse wereld en jeugdverhalen. Hij maakt gebruik
van lakverf om de kleuren extra glans te geven. Hij hoopte dat de zwarte glans
zijn schilderij een extra mysterieuze uitstraling zal geven.
Murnau, Studie zur Landschaft mit grünem Haus, 1908
In 1906 vertrekt Kandinsky naar Parijs, waar hij de ideeën van Matisse leert kennen. Hij schrijft dat alleen Matisse in staat is om boven de toevallige verschijningsvorm van de werkelijkheid uit te stijgen. Hij wil de kleur nu formeel, als een zelfstandig element, gaan toepassen. De kleur hoeft niet meer direct wat betreft betekenis verbonden te zijn aan het voorwerp. Hij zoekt een schoonheid die door de verbeelding van motieven iets over hèm kan weergeven. Tekenen is daarom erg belangrijk. Als men tekent moet men selecteren, weglaten, iets vervangen door eigen vormen. Daardoor kan men de werkelijkheid transformeren en de 'innerlijke klank' zichtbaar maken.
In 1908 brengt hij samen met Gabrielle Münter een bezoek aan
Murnau in Zuid-Tirol. Hij ontmoet daar eveneens Jawlensky en Marianne von
Werefkin. Samen discussiëren ze over
het aanstaande spirituele tijdperk. In dit tijdperk zullen alle tegenstellingen
verdwijnen, alles zal in een grote synthese bij elkaar komen.
In dit schilderij laat Kandinsky zien dat hij op deze ideeën
verder borduurt. Hij experimenteert met
het paletmes en probeert een expressieve schilderstijl te ontwikkelen. Met
donkere verf schildert hij eerst de contouren over de ondertekening. Daarna
volgen de kleuraccenten. In dit schilderij wordt de zoektocht al zichtbaar dat
via de weg van de abstractie kleur en vorm belangrijker kunnen worden dan de
voorstelling.
Een belangrijke ervaring beschrijft hij in 1913 in
'Rückblicke'. Op een avond zag hij, binnenkomend in zijn atelier, in het
schermerlicht een onbeschrijfelijk mooi en van een innerlijk gloeien doordrenkt
schilderij tegen de muur staan. Hij zag alleen vormen en kleuren. Geen
voorstelling. Het was een van zijn eigen schilderijen. Het stond op de zijkant
tegen de muur. De volgende morgen was de betovering verbroken, de afbeelding
overheerste weer. 'Nu wist ik dat de
afbeelding mijn schilderijen schade berokkende.'
Improvisation 7, 1910
Hij breekt met de verbeelding van Oudrussische sprookjes en landschappen. Hij gaat op zoek naar de relatie tussen muziek en beeldende kunst. Hij zoekt wegen om die relatie te visualiseren. Hij zoekt naar de synthese tussen innerlijke klank en beeld.
Het schilderij is het resultaat van een abstractieproces via
tekeningen. Landschappelijke elementen worden overheerst door vorm en kleur.
Sinds 1904 werkt hij aan een kleurentheorie. In 1911 wordt die gepubliceerd onder de titel ' Über das Geistige in der Kunst'. (Nederlandse vertaling: het abstracte in de kunst). Hij wil het spirituele zichtbaar maken maar ontmoet de volgende problemen. Het immateriële is niet door het materiele zichtbaar te maken! De voorstelling blijft storen. Wat dan rest is slechts decoratie en ornament? Daarbij kan hij zich nog geen voorstelling maken van een abstract schilderij. Hij gebruikt daarom titels als: impressie (natuurindruk in uiterlijke gedaante), improvisatie (onbewuste plotselinge indruk van innerlijk natuuronderwerp) of compositie (geplande ordening van elementen: verstand en gevoel).
Blick auf Murnau mit Kirche II, 1910
Hij gaat met Gabrielle in Murnau wonen. Dat sluit aan bij de behoefte van intense natuurbeleving. Tevens markeert hij daarmee zijn afkeer van de Münchener cultuur met zijn officiële kunst.
In dit schilderij reduceert hij het dorpje Murnau tot zijn
belangrijkste gebouwen. Hij hanteert het principe om alleen zijn geliefde plek
te tonen.
Kahnfahrt 1910
In 1911 verlaat hij de Vereinigung en richt hij de Blaue Reiter op: een almanak om het
beeld te scheppen van het geestelijk ontwaken van een nieuwe tijd.
Hij ontmoet Arnold Schönberg. Hij hoort zijn muziek op 1
januari 1911. Hij is zeer onder de indruk van de nieuwe harmonie. Hij beschouwt
het als een geslaagde poging om nieuwe kunst te realiseren, gebaseerd op de
disharmonie van het geestelijke.
Bild mit weisser Form, 1913
In dit schilderij wordt de overgang van voorstellingsgebonden naar volledig voorstellingsloze kunst zichtbaar. Door abstractie kan hij zijn eigen wereld construeren. Elke vorm moet nu beantwoorden aan de eis van 'innerlijke noodzakelijkheid van de vorm '. De verloren voorstelling vindt hij terug door suggestie. Je weet dat er een betekenis onder de vorm verborgen zit, maar welke? Dit schilderij krijgt een nogal theosofische lading. de grote witte vorm is een materialisatie van de geest. De komeetachtige zwarte vorm is de astrale vorm van hebberigheid en drankzucht.
Improvisation 33, 1913 (Entwurf für Orient)
Opnieuw gebruikt hij motieven uit zijn jeugd. In 1912 zegt hij daarover in 'Über die Formfrage' dat realisme en abstractie polaire begrippen zijn. Het zijn beiden tendensen met gescheiden wegen, maar leiden naar hetzelfde doel. Door dit in te zien groeit het gevoel van vrijheid.
Komposition VI, 1913
Op 5 maart 1913 voltooit hij dit schilderij. Hij heeft ruim anderhalf jaar gevochten met het thema op een 'Hinterglasmalung'. Het onderwerp was de zondvloed, maar niet de innerlijke klank, maar de uiterlijke vorm blijft overheersen. Na een periode van rust lukte hem dit schilderij op doek in twee, of drie dagen te maken.
Komposition VII, 1913
Dit schilderij wordt beschouwd als zijn belangrijkste werk. Het is de eerste compositie zonder onderwerp. De compositie is complex, alle vormen buitelen over elkaar heen, botsen en versmelten. Het is een wereld met een eigen dynamiek.
Moskau I, Roter Platz, 1916
In 1916 probeert hij in Moskou de creatieve daad van zijn hoogtijdagen weer op te pakken. Hij heeft het geloof in de antroposofische leer van Rudolf Steiner verloren. Hij gelooft niet meer in de komst van een louter spirituele wereld. Hij krijgt meer aandacht voor moderne kunst, agitatie en Moskou.
Reacties
Een reactie posten