In deze tijd van corona kan ook een andere zijde van het gezondheidsspectrum worden weergegeven. Momenteel is veel aandacht voor de oudere mens en de daarbij behorende gebreken. Dementie staat op dit moment in de belangstelling. Het Van Abbemuseum biedt al verschillende jaren mensen die lijden aan een vorm van dementie de mogelijkheid om kunst nog steeds in hun leefwereld toe te laten. Enige jaren geleden schreef ik daarover een kort artikel, dat nog steeds actueel blijkt te zijn.
Piet van Bragt
Enkele van de
meest doorslaggevende politieke beslissingen (zowel constructief als
destructief) en van de meest
duurzame kunstzinnige scheppingen werden tot stand gebracht door mensen die last hadden van duidelijk omschreven
neurologische effecten van veroudering, soms zelfs van beginnende dementie.
Elkhonon Goldberg, De wijsheid
paradox, 2010
/ Kunst als troost voor de geest
 |
| chillida |
Eduardo Chillida, de grote Baskische beeldhouwer en graficus, stierf in 2002 als gevolg van de ziekte van Alzheimer. U kunt zijn werk bewonderen in het Museo Chillida-Leku bij San Sebastian in Spanje. De alerte bezoeker zal snel ontdekken dat diverse schitterende plastieken ondanks zijn ziekte, aan het einde van de jaren negentig nog door hem zijn vervaardigd. Sommigen dateren zelfs nog uit het jaar 2000. Chillida verloor door zijn ziekte zijn geheugen, maar zijn talent hielp hem de aanslag op zijn geest een lange tijd te overwinnen. "Het is goed mogelijk dat bepaalde hersenfuncties, die van vitaal belang zijn voor het scheppen van beeldende kunst, goeddeels intact blijven terwijl de algehele mentale conditie achteruit gaat."(Daniel Perl)[1].
 |
| Willem de Kooning Nowheretostay |
Behalve Chillida zijn nog meer voorbeelden te noemen: Willem De Kooning, Churchill, Lenin, Mao. Hoe is het mogelijk dat zij ondanks de neurologische achteruitgang toch in staat bleven verantwoorde beslissingen te nemen? Onderzoek toont aan dat patroonherkenning binnen het brein hen in staat stelde om oplossingen te vinden voor een breed scala aan nieuwe situaties en problemen. Neurale patronen die elkaar overlappen, versterken elkaar en vooral de abstractie van de herinnering en de positieve emotie die daar bij hoort, houdt erg lang stand. Ingesleten patronen, sterke geheugensporen, kunnen lange tijd neurologische schade weerstaan en aldus de effecten van een ziekte als Alzheimer vertragen. Het lange termijngeheugen blijft zo redelijk intact.
Het
blijven oefenen van de geest is essentieel voor het behoud ervan. Rust roest is
niet voor niets spreekwoordelijk. Net zoals de sporter fysiek traint om zijn
prestaties te verhogen, zo kan het oefenen van de neurale netwerken cognitieve
(d.w.z. kennis-)functies versterken. De effecten van cognitieve stimulering
schijnen de vernietigende gevolgen van veroudering ruimschoots te kunnen
vertragen. Kunst kan daarbij een grote rol spelen. Ze kan geest en zintuigen
oefening bieden en zo het vermogen van de hersenen versterken. Kunst is een
universeler en minder aan een beroep gekoppelde wijze om geest, zintuigen en
hersenen te trainen en kan in dit verband beschouwd worden als een cognitief
trainingscircuit. En dat geldt niet alleen voor de oudere mens. Sommige moeders
luisteren naar klassieke muziek als ze zwanger zijn in de hoop dat dit de
cognitieve ontwikkeling van het prenatale kind zal bevorderen.[2]
Patiënten
in gevorderde staat van dementie schijnen nog te reageren op ritmes, klanken,
muziek. Recente hersenonderzoeken zijn geïnteresseerd in de therapeutische
werking van muziek. Finse onderzoekers lieten patiënten Argentijnse tango’s
horen terwijl hun hersenen gescand werden. Niet alleen de auditieve schors
lichtte op, maar ook diverse andere gebieden die zich bezighouden met motoriek,
emoties, geheugen werden geactiveerd. Intacte geheugenpatronen in de linker
hersenhelft zijn van belang voor positieve emoties en ze kunnen door muziek[3], maar ook door beeldende kunst[4] geactiveerd worden.
[1] Daniel Perl over het dementieproces van Willem De
Kooning, geciteerd in Paul Depond, Gelouterde kunstenaar of demente bejaarde,
Volkskrant 13 september 1996
[2] Zie voor technische gegevens over de verouderende
hersenen: Elkhonon Goldberg, De
wijsheidsparadox, Amsterdam, 2010
[3] Muziek voor de geest, Volkskrant 6 april 2013; zie ook
'Musicofilia; verhalen over muziek en het brein' van O.Sachs(2007)
Reacties
Een reactie posten